آقای سيد محمد علی حسینی طلاق و شرایط آن در فقه تطبیقی

 

طلاق و شرایط آن در فقه تطبیقی

  آقای سيد محمد علی حسینی

 

 

اسلام دین کاملی است که خداوند متعال پیام خود را با آن خاتمه بخشيد و احکام فقهی آن را بر اساس مصلحت بندگان بر آن ها واجب نمود و هر آنچه را كه مضر است حرام كرد، و آن چه را كه در آن منفعت است اما به حد وجوب و ضرورت نمی ررسد ، مستحب قرار داد، و هر آنچه را كه مضر است، اما به حد حرام بودن نرسد، مکروه قرار داد و حکم مباح بودن را برای برخی موارد قرار داد و انتخاب آن را بر عهده انسان گذاشت.

 

 مشروعیت ازدواج

 

     اسلام برای اینکه زندگی انسان با نسل و فرزندانش ادامه یابد و همچنین بنا به دلیل فواید گوناگون روحی، جسمی، دینی و اجتماعی، او را به ازدواج تشویق کرد، و آن را با عقد لفظی مورد توافق میان زن و مرد شرعی و قانونی دانست، و ازدواج را به عنوان نصف دین معرفی کرد و از پیامبر اکرم (ص) نیز روایت شده که فرمود:  «ازدواج سنت من است، پس هر که سنت من را ترک کند از من نیست»، از این رو چنانکه همسران به وظایف خود عمل کنند و حقوق یکدیگر را رعایت کنند و زندگی آبرومندانه ای با اطاعت از خداوند منان پیش گیرند ، ازدواج برای آن ها دارای فواید فراوانی است و تفاهم و الفت و مهربانی میان همسران برقرار خواهد بود چرا که خداوند تبارک و تعالی آن را همچون رحمتی بر بندگانش قرار داده است، خداوند متعال به آنها دستور داد: و از نشانه‏ هاى او اينكه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفريد تا بدانها آرام گيريد و ميانتان دوستى و رحمت نهاد آرى در اين [نعمت] براى مردمى كه مى‏ انديشند قطعا نشانه‏ هايى است ).

 

 مشروعیت طلاق

 

 اسلام عقد نکاح را بر مبنای شرایط آن و با توافق میان زن و مرد مشروع کرد، مشروط بر اینکه هیچگونه عیب، ظلم، ضرر یا حرامی در اثر بد رفتاری یا دلایل دیگری بر آن دو  یا یکی از آن‌ها تحمیل نشود، یعنی چیزی که مسبب جدایی گردد یا عقد را فسخ کند، و همان گونه که اسلام وصلت و نکاح را جایز دانسته، طلاق را نیز با کراهت جایز دانسته است، البته پس از آنکه درهای سازش میان آن دو فرد بسته شود و تمام راه های صلح و نصیحت و فرصت دادن و فکر کردن و سایر موارد تمام شود که می توان در این مرحله به راه حل پایانی روی آورد، راهی که پیامبر اکرم (ص) آن را : "منفورترین حلال نزد خداوند طلاق است"، توصیف نمود و آن را بر مبنای اصل "شایسته و به معروف نگه داشتن" یا "به نیکی رها کردن" قرار داد، تا بر جایز بودن و مشروعیت طلاق تاکید کند، البته بهتر است تا جایی که ممکن است از آن خودداری گردد، و در حدیث یک اشاره واضح و صریح بر تشویق به عدم اقدام به طلاق وجود دارد که به عنوان منفورترین حلال نزد خداوند معرفی شده است، زيرا غالباً مفسده در بردارد، مگر در موارد ویژه و مشخصی که خلاف این امر تلقی گردد .

 

 طلاق نزد مذاهب اسلامی

 

شکی نیست که موضوع طلاق موضوعی بسیار حساس است آن هم به دلیل آثار منفی آن بر همسران و فرزندان و تمام جامعه، از این رو در مذاهب اسلامی شاهد تعابیر فقهی در خصوص شرایط آن هستیم، برخی طلاق را آسان کرده اند،  درحاليكه برخی شرایط و قوانین مشخصی برای آن مقید کردند، و برخی موانع فراوانی جلوی آن گذاشته اند تا با دادن فرصت بیشتر به همسران آن ها را از درگیر منفورترین حلال شدن ها بازدارند.

 

  طلاق لفظی و شرایط آن

 

 فسخ و بطلان عقد نکاح و دست کشیدن از آن و قطع رابطه زناشویی را اجماعا طلاق میان زن و مرد می نامند، اما اختلاف فقهی قانونی درباره ارکان و شرایط صحت وقوع طلاق شرعی میان مذاهب اسلامی بلکه حتی میان علمای یک مذهب یگانه هم متفاوت است، که می بایست از آن اطمینان حاصل کرد تا صحت طلاق شرعی رعایت شود و اعمال گردد.

 

  طلاق کتبی

 

 مذاهب حنفی، مالکی، حنبلی و برخی از پیروان مذهب شافعی گفته اند: طلاق به صورت کتبی و با ذکر جزئیات موضوع صورت می گیرد.

 

 بعضی از شافعی ها و جعفری ها گفتند: طلاق کتبی برای افرادی که قادر به سخن گفتن هستند مطلقاً صحت ندارد و انجام نمی پذیرد .

 

 سه طلاق با یک کلمه

 

 مذاهب مالکی و شافعی و حنبلی و حنفیه گفتند: گفتن سه طلاق با یک لفظ در یک جلسه باید سه مرتبه انجام گردد ، و همه متفق القول هستند که هر کس سه بار به همسرش لفظ :"تو طالق هستی" بگوید، سه طلاق اعمال می شود در حالیکه برخی از علمای آنها با آنها مخالفت کردند و برخی از علمای حنبلی و ظاهری نیز با آنها مخالفت کردند.

 

 مذهب جعفری: اجماع کرده اند که طلاق سه گانه با لفظ یگانه نزد آنها حکم یک طلاق را دارد.

 

 ارکان طلاق و شرایط آن

 

 طلاق سه رکن دارد: شوهر مطلقه، زن مطلقه و صیغه طلاق.

 

 شرایط طلاق در فقه

 

 شرایط طلاق را در مذاهب اسلامی و مکتب جعفری ارائه خواهیم کرد که در واقع مذهب جعفری از سختگیرترین مذاهب فقهی در زمینه اعمال صیغه طلاق است، چرا که سعی دارد فرصتی برای خودداری از طلاق فراهم نماید تا از مفاسد آن جلوگیری کند و از خانواده مراقبت کند و از فروپاشی آن به دلایلی که ممکن است پیش پا افتاده باشد جلوگیری کند یا راه حل ارائه دهد و سعی کند وضعیت رابهبود بخشد و مانع از تصمیم نادرست یا عجله گیری در تصمیم به دلیل عصبانیت گردد.

 

 

 1- مذاهب چهارگانه: طلاق با لفظ صریح یا چنانکه قصد و نیت طلاق وجود داشته باشد و یا با کنایه همراه باشد ، واقع می شود .

 

 الجعفری: طلاق با کلمه طلاق اتفاق می افتد، مخصوصاً بر وزن فاعل، پس فعلی چون تورا طلاق دادم یا رهایت کردم و مانند آن بیهوده است و موجب طلاق نمی گردد و متارکه در همه انواع و اقسام آن مفسده تلقی می گردد.

 

 2- مذاهب چهارگانه: در طلاق شهادت لازم نیست که برخی از علمای اهل سنت مانند عطاء و ابن جریج با آنها مخالفت کردند.

 

مذهب جعفری: لازم است دو نفر شاهد عادل در مجلس طلاق حاضر باشند ، و صیغه طلاق را با هم بشنوند و طلاق نزد هر یک از دو شاهد به تنهایی کافی نیست و شهادت مطلقه یا وکیل او به تنهایی کافی نیست، شرط کیفیت عدالت نیز وجود دارد ، که به معنی پایبندی به موازین شرعی و عدم عدول از آن است، که بر اساس آن می بایست شخص هیچ حرامی را انجام ندهد و هیچ تکلیفی را رها نکند، که این شرط خود به طرفین فرصت فکر کردن می دهد و ممکن است نظر فرد نسبت به قضیه طلاق برگردد.

 

 -3-مذاهب چهارگانه: طلاق در زمان حیض با وجود حرام بودن این کار انجام می پذیرد.

 

 الجعفری: زوجه در زمان طلاق می بایست از حیض و نفاس منزه باشد، اگر حائض باشد کلمه طلاق اثری ندارد و نسبت فامیلی پابرجاست (مگر در موارد اندکی) که این خود مانع دیگری است که به شوهر فرصت کافی می دهد تا در زمان پاکی مجدد همسر درباره آشتی کردن و بازگشت به همدیگر فکر کند.

 

 -4-مذاهب چهارگانه: طلاق در طهارت آمیزش با وجود حرام بودن صورت می گیرد.

 

 جعفری: شرط صحت طلاق این است که زن در زمان طهارت آمیزش با همسر نباشد چرا که طلاق صحت نخواهد داشت، و می بایست شوهر صبر کند  تا زن حائض شود و پس از طهارت از حیض قبل از نزدیکی و آمیزش مجدد او را طلاق دهد، که اینجا مرد فرصت کافی برای فکر کردن و دلیلی برای مصالحه خواهد داشت، اما اگر زن یائسه باشد یعنی دچار حیض نگردد ، طلاق او صحیح نیست مگر اینکه سه ماه از نزدیکی با او خودداری کند و سپس از او جدا شود و طلاق بگیرد.

 

 -5- مذاهب اربعه: آنچه كه در مذهب مالکیه معروف است اين است که طلاق با وجود لفظ و نيت انجام ميپذيرد، این  همان چیزی است که حنفی ها به آن قائل هستند و به قول شافعی و حنبلی بیان صریح طلاق نیاز به نیّت ندارد، در مورد طلاق فرد بسیار عصبانی و هنگام خشم شدید اختلاف نظر داشتند و بعضی از مالکیّه و برخی از حنبلی ها و شافعی ها گفتند که طلاق واقع می شود در حالیکه برخی از حنفیه و بعضی از مالکیه ها و برخی از حنابله گفتند که طلاق واقع نمی شود.

 

 الجعفری: طلاق باید با قصد انجام شود، و طلاق در حالت عصبانیت و خشم شدید که تهی از قصد و نیت است مورد پذیرش نیست و باید با اختیار انجام شود نه به اجبار، چرا که طلاق به صورت جبری صورت نمی گیرد.

 

 

 همه این شرایط و اختلافات دارای توجیه، مبنای قانونی و شواهد فقهی مورد تأیید هستند که به مسلمان در زندگی آزادی و انعطاف می بخشند (و بر شما در دین هیچ حرجی قرار نداده است).

 

 پس اگر این را مطلب را بفهمیم، بدون شک در وهله اولیه یک مطلب جدی و مهم وجود دارد که می بایست به آن توجه کرد و در مورد آن احتیاط کرد؛ چرا که طلاق ممکن است خانواده را که هسته اصلی جامعه را تشکیل می دهد، از هم متلاشی کند.  اما این بدان معنا نیست که طلاق در هر حال، صرف نظر از شرایط، کراهت دارد؛ بلکه منظور و پیام سخنان فوق این است که بهتر است افراد با صبر و آرامش و پس از انجام تمام تلاش های ممکن با هم سازش کرده و  رابطه زناشویی را حفظ کنند ، اما به شرط اینکه آن رابطه سالم باشد، به طوری که ادامه آن ضرری بزرگتر از خود طلاق در پی نداشته باشد.